Kontynuując cykl artkułów dotyczący fundacji rodzinnej, w niniejszej publikacji przybliżymy zmiany w instytucji zachowku wprowadzone wraz z ustawą o fundacji rodzinnej.
Współczesne ustawodawstwa przewidują różne rozwiązania mające zabezpieczyć sytuację majątkową członków najbliższej rodziny spadkodawcy. Polski prawodawca wybrał system zachowku. Instytucja zachowku jest ustawowym ograniczeniem swobody testowania, dając określoną korzyść ze spadku osobom najbliższym spadkodawcy pomimo jego odmiennej, wyrażonej w testamencie woli.
Zmiany w zakresie zachowku wprowadzone do Kodeksu cywilnego wraz z ustawą o fundacji rodzinnej odnoszą się do następujących aspektów stricte związanych z działalnością fundacji:
- przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej wniesionego przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, chyba że fundacja rodzinna jest spadkobiercą;
- przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej otrzymanego przez osoby niebędące spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku;
- przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, jeśli ich przekazanie nastąpiło w czasie, kiedy spadkodawca nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy przekazanie nastąpiło na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego;
- przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej przekazanych przed zawarciem małżeństwa ze spadkodawcą.
W dwóch pierwszych sytuacjach sam czynnik czasu powoduje więc, że uprawnieni tracą ochronę. Natomiast ostatnia z przywołanych powyżej zmian może mieć istotne znaczenie z punktu widzenia stosunków majątkowych małżeńskich. Jak wskazują komentatorzy, w przypadku znaczących majątków, utworzenie fundacji i przekazanie do niej mienia przed zawarciem małżeństwa będzie miało dalej idące konsekwencje niż np. wprowadzenie ustroju rozdzielności majątkowej.
Ponadto, na mocy ustawy o fundacji rodzinnej do Kodeksu cywilnego dodano nowy artykuł przewidujący możliwość:
- żądania odroczenia terminu płatności zachowku;
- rozłożenia zachowku na raty;
- w wyjątkowych przypadkach obniżenia zachowku, przy uwzględnieniu sytuacji osobistej i majątkowej uprawnionego do zachowku oraz obowiązanego do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku.
Wprowadzenie powyższych rozwiązań ma służyć m.in. zapobieżeniu sytuacjom, w których realizacja roszczeń z tytułu zachowku zagrażałaby płynności finansowej przedsiębiorstwa i jego integralności gospodarczej.
Należy zauważyć, że niezależnie od omówionych zmian zachowek pozostał niezmieniony w swojej konstrukcji prawnej. Opisane modyfikacje należy jednak postrzegać jako korzystne uelastycznienie tej instytucji i dostosowanie jej do obecnej sytuacji społeczno-gospodarczej.
Autorami artykułu są Radca prawny Zuzanna Łozińska oraz Młodszy prawnik Aleksandra Warpechowska.