Dnia 14 marca 2024 r. instytucja rozpraw zdalnych zostanie trwale powiązana z postępowaniem cywilnym za sprawą wejścia w życie nowelizacji przepisów Ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego („KPC”).
Dla przypomnienia, obecne rozwiązania dotyczące tzw. posiedzeń zdalnych obowiązują w oparciu o przepisy przejściowe, wprowadzone ze względu na pandemię COVID-19 i związanego z nią stanu epidemii oraz stanu zagrożenia epidemicznego.
Nowelizacja jest kolejnym krokiem w stronę usprawnienia i elektronizacji polskiego wymiaru sprawiedliwości. Warto jednak zwrócić uwagę na obowiązki, które zaczną obowiązywać od dnia 14 marca 2024 r. w związku z wejściem w życie znowelizowanych przepisów art. 151 KPC.
Przed przejściem do szczegółowej analizy nowej regulacji warto podkreślić, że czynności procesowe dokonywane w trakcie posiedzeń zdalnych przez strony i innych uczestników przebywających poza salą sądową są tak samo skuteczne, jak czynności osób biorących udział w posiedzeniu w trybie tradycyjnym, tj. stacjonarnie w sądzie, chyba że ustawa wymaga ich dokonania w formie pisemnej.
Przepisy znowelizowanego artykułu 151 KPC przewidują, że przewodniczący będzie mógł zarządzić przeprowadzenie posiedzenia jawnego przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających jego przeprowadzenie na odległość (posiedzenie zdalne), jeżeli:
- nie stoi temu na przeszkodzie wzgląd na charakter czynności, które mają być dokonane na posiedzeniu,
- przeprowadzenie posiedzenia zdalnego zagwarantuje pełną ochronę praw procesowych stron i prawidłowy tok postępowania.
W takim przypadku na sali sądowej przebywać będzie sąd i protokolant, a pozostałe osoby uczestniczące w posiedzeniu nie będą musiały przebywać w budynku sądu prowadzącego postępowanie. Zapis obrazu i dźwięku z czynności procesowych odbywających się na sali sądowej przekazywany będzie do miejsca przebywania tych uczestników posiedzenia, którzy zgłosili zamiar zdalnego udziału w posiedzeniu sądu, oraz z miejsca przebywania tych uczestników posiedzenia do budynku sądu prowadzącego postępowanie.
Podkreślenia wymaga, że na osobach chcących uczestniczyć w rozprawie w trybie zdalnym będzie ciążyć obowiązek dołożenia wszelkich starań, aby warunki w miejscu ich pobytu licowały z powagą sądu i nie stanowiły przeszkody do dokonania czynności procesowych z jej udziałem.
Od dnia wejścia w życie znowelizowanych przepisów przewodniczący będzie mógł zarządzić przeprowadzenie posiedzenia zdalnego z urzędu lub na wniosek osoby, która ma uczestniczyć w posiedzeniu. Termin na złożenie takiego wniosku wynosić będzie 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia albo wezwania na posiedzenie. Co istotne, zarządzając przeprowadzenie posiedzenia zdalnego, przewodniczący będzie mógł zastrzec, że określona osoba weźmie udział w posiedzeniu zdalnym poza budynkiem sądu prowadzącego postępowanie, jeżeli będzie przebywać w budynku innego sądu. Warto również wskazać, że przewodniczący będzie mógł zarządzić, że osoba pozbawiona wolności będzie uczestniczyć w czynnościach procesowych wyłącznie w ramach posiedzenia zdalnego. W takim przypadku w miejscu przebywania tej osoby bierze udział w posiedzeniu zdalnym przedstawiciel administracji zakładu karnego lub aresztu śledczego, pełnomocnik, jeżeli został ustanowiony, oraz tłumacz, jeżeli został powołany.
Minister Sprawiedliwości, w drodze obwieszczenia, umieści na stronie podmiotowej Biuletynu Informacji Publicznej informacje o standardach technicznych oprogramowania oraz wymaganiach sprzętowych niezbędnych do uczestniczenia w posiedzeniu zdalnym.
Warto zwrócić uwagę, że dla niektórych stacjonarny udział w rozprawie wciąż może okazać się bardziej przystępnym rozwiązaniem. Przykładowo osoby w podeszłym wieku, dla których bariery logistyczne i technologiczne nieraz stanowić mogą wyzwanie, często obawiają się braku niezbędnych urządzeń, oprogramowania czy też w ogóle połączenia internetowego. Z pomocą takim osobom przychodzi tutaj §5 znowelizowanego artykułu 151 KPC, który stanowi, o tym, że sąd wzywając na posiedzenie zdalne, informuje jego uczestników o możliwości osobistego stawiennictwa na sali rozpraw oraz poucza, iż zamiar ten należy zgłosić najpóźniej na 3 dni robocze przed wyznaczonym terminem. Co ważne, również osoba, która nie dokonała zgłoszenia zamiaru zdalnego udziału w posiedzeniu jest zobowiązana stawić się na posiedzeniu w budynku sądu prowadzącego postępowanie bez dodatkowego wezwania. Obowiązek taki nie dotyczy osoby pozbawionej wolności.
Znowelizowane przepisy KPC przewidują możliwość zarządzenia przez przewodniczącego osobistego stawiennictwa na sali sądowej w dwóch przypadkach:
- gdy zachowanie danej osoby budzi uzasadnione wątpliwości co do prawidłowego przebiegu czynności dokonanych zdalnie z jej udziałem;
- gdy osoba biorąca udział w posiedzeniu zdalnym, przebywając poza budynkiem sądu, odmawia poinformowania Sądu o miejscu, w którym przebywa.
Podsumowując, w związku z dynamicznym rozwojem technologii i globalizacją, wiele sektorów działalności przenosi się do świata wirtualnego, dlatego wprowadzenie do KPC przepisów regulujących instytucję rozprawy zdalnej w praktyce uznać należy za jedną z bardziej istotnych zmian wprowadzonych w ostatnich latach w procedurze cywilnej.
Omawiając udogodnienia związane z prowadzeniem posiedzeń w trybie zdalnym, oczywistym i najważniejszym aspektem jest przyspieszenie procesu sądowego poprzez wyeliminowanie barier czasowych, równy dostęp do wymiaru sprawiedliwości i możliwość uczestniczenia w rozprawach sądowych bez konieczności przemieszczania się, a także umożliwienie elastycznego planowania rozpraw. Taka forma prowadzenia posiedzeń zapewni efektywność postępowania oraz umożliwia skrócenie czasu i redukcję kosztów związanych z podróżami zarówno dla stron, jak i ich pełnomocników.
Na koniec warte uwagi są także pozaprawne aspekty związane prowadzeniem posiedzeń w trybie zdalnym. Dla przykładu można wskazać uzupełnienie teorii akademickiej poprzez umożliwienie uczestnictwa w procesie sądowym, między innymi studentom prawa lub aplikantom z całego kraju lub nawet świata. Taka praktyka daje szansę rozwoju i zwiększenia swojej wiedzy poprzez lepsze zrozumienie przebiegu rozprawy, bez konieczności fizycznej obecności w sądzie.
Autorami artykułu są Adwokat Aleksandra Zeuschner oraz Asystentka prawna Paulina Czarnynoga.
