Zgodnie z wypowiedziami Ministerstwa Sprawiedliwości nowelizacja KPC, która weszła w życie 1 lipca 2023 r. została przygotowana w celu usprawnienia procedury i usunięcia wątpliwości co do interpretacji norm wprowadzonych poprzednią nowelizacją z 2019 r.
Stan prawny po nowelizacji procedury cywilnej z 2019 r.
W nowelizacji z 2019 r. ustawodawca wprowadził między innymi bezwzględny wymóg złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia, które strona chce zaskarżyć apelacją lub zażaleniem. Taki wniosek od 7 listopada 2019 r. podlega opłacie 100 zł, która może być zaliczona na poczet opłaty od środka zaskarżenia, jeżeli zostanie on złożony. Jednocześnie nowelizacją z 2019 r. usunięto przepis zobowiązujący sąd do doręczania stronom zaskarżalnych postanowień wydanych na posiedzeniu niejawnym wraz z uzasadnieniem.
Powyższe rozwiązanie miało odciążyć sędziów od konieczności sporządzania uzasadnień w sprawach, w których żadna ze stron nie będzie składała środka odwoławczego i przyspieszyć samo orzekanie. Takie uzasadnienie zmian legislacyjnych może budzić wątpliwości, gdyż istotą kontradyktoryjnego procesu jest fakt, że jedna ze stron jest niezadowolona z treści rozstrzygnięcia, a druga nie ma interesu prawnego w jego zaskarżeniu. Wydaje się więc, że faktycznego uzasadnienia zmiany należy się dopatrywać w polityce fiskalnej Ministerstwa Sprawiedliwości.
W sprawach, w których wartość przedmiotu sporu jest stosunkowo niska a strona ma ograniczone fundusze, nawet opłata 100 zł może stanowić podstawę do zaniechania złożenia wniosku o uzasadnienie, np. gdy wniosek dotyczy orzeczenia sądu drugiej instancji i strona wie, że i tak nie jest w stanie wzruszyć tak zapadłego orzeczenia. W praktyce niezamierzonym skutkiem tej nowelizacji jest ograniczenie funkcji wyjaśniająco-interpretacyjnej uzasadnień orzeczeń sądowych i osłabienie zaufania obywateli do sądu. Natomiast oczywistą i zamierzoną konsekwencją nowelizacji z 2019 r. było wyeliminowanie możliwości wnoszenia tzw. apelacji i zażaleń „wprost” (składanych bez oczekiwania na uzasadnienie) oraz składania zażalenia na postanowienie przed otrzymaniem jego uzasadnienia.
Na gruncie przepisów wprowadzonych w nowelizacji z 2019 r. wyłoniły się istotne wątpliwości co do wykładni art. 369 KPC i art. 394 § 2 KPC. Powstało pytanie – czy jeżeli sąd doręczył stronie odpis postanowienia wraz z uzasadnieniem niejako z urzędu (tj. bez złożenia prawidłowo opłaconego wniosku o sporządzenie i doręczenie odpisu wraz z uzasadnieniem) to czy strona i tak jest zobligowana do złożenia i opłacenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia, czy doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem zwalnia ją z tego obowiązku.
Sąd Najwyższy o wnioskach o uzasadnienie
Sąd Najwyższy kilkukrotnie wypowiedział się w sprawie braku dopuszczalności złożenia środka zaskarżenia bez poprzedzającego go wniosku o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia, między innymi w postanowieniu z dnia 2 marca 2022 r. sygn. III CZ 68/22:
„w rozpoznawanej sprawie doręczenie uzasadnienia skarżącemu nastąpiło bez wniosku o doręczenie postanowienia z uzasadnieniem. Sąd Apelacyjny dokonał doręczenia uzasadnienia równocześnie z doręczeniem odpisu postanowienia o odrzuceniu skargi kasacyjnej wydanego na posiedzeniu niejawnym. Ta czynność nie mogła jednak zastąpić wymaganego przez ustawę złożenia wniosku o doręczenie uzasadnienia postanowienia, warunkującego dopuszczalność zażalenia.”
oraz w postanowieniu z dnia 25 lutego 2022 r. sygn. III CZ 30/22
„zażalenie wniesione wprost, tj. z pominięciem uprzedniego złożenia wniosku o uzasadnienie zaskarżonego postanowienia i doręczenia postanowienia z uzasadnieniem, podlega odrzuceniu jako niedopuszczalne z innych przyczyn (art. 373 § 1 w związku z art. 397 § 3 KPC), przy czym wadliwe doręczenie stronie przez sąd z urzędu odpisu postanowienia z uzasadnieniem nie sanuje braku obligatoryjnego wniosku strony o sporządzenie uzasadnienia i doręczenie odpisu postanowienia z uzasadnieniem, a zatem nie otwiera stronie tygodniowego terminu do złożenia zażalenia”.
Jednocześnie Sąd Najwyższy w Uchwale z dnia 13 kwietnia 2022 r. III CZP 85/22 zajął odmienne stanowisko w zakresie procedury zaskarżania orzeczeń wydanych w toku postępowania egzekucyjnego i stwierdził, że złożenie wniosku o sporządzenie uzasadnienia i doręczenie postanowienia z uzasadnieniem nie stanowi przesłanki dopuszczalności zażalenia na postanowienie, o którym mowa w art. 7661 § 1 KPC (postanowienia zapadłe w toku egzekucji). Zdaniem Sądu Najwyższego, uzasadnieniem tej odmiennej praktyki jest fakt, że art. 7661 KPC obliguje Sąd do sporządzenia uzasadnienia zaskarżalnego postanowienia z urzędu.
Zmiany wprowadzone nowelizacją od 1 lipca 2023 r.
W reakcji na rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego, które uwypuklają brak ekonomiki procesowej i sprzeczność przepisów nowelizacji z 2019 r. dotyczących wniosków o uzasadnienie z zasadą szybkiego procesu (tj. głównymi zasadami procesu cywilnego), nowelizacja z 1 lipca 2023 r. wprowadza rozwiązanie pośrednie. Rozwiązanie to polega na tym, że choć w dalszym ciągu regułą pozostaje konieczność złożenia i opłacenia wniosku o uzasadnienie, to postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym podlegające zaskarżeniu sędzia może również uzasadnić z urzędu, a doręczenie takiego postanowienia wraz z uzasadnieniem zwalnia stronę od obowiązku zgłoszenia wniosku o doręczenie postanowienia z uzasadnieniem.
Nowelizacja utrzymuje obowiązywanie art. 357 § 6 KPC, zgodnie z którym sąd może postanowić o odstąpieniu od jego uzasadnienia, jeżeli w całości uwzględnia zawarty w piśmie procesowym wniosek strony i podziela argumenty strony przytoczone na jego poparcie. W takim wypadku strona niezadowolona z rozstrzygnięcia nie składa wniosku o jego uzasadnienie, a termin na złożenie środka zaskarżenia biegnie od daty doręczenia stronie orzeczenia.
Ponadto w odpowiedzi na postulaty uczestników procesu dotyczące wątpliwości, kiedy sąd doręczył im postanowienie z uzasadnieniem, a kiedy orzeczenie z zwięzłymi motywami swojego rozstrzygnięcia, ustawodawca w art. 357 KPC wprowadził wymóg jednoznacznego określania przez sąd, czy doręcza orzeczenie z uzasadnianiem czy z motywami rozstrzygnięcia.
Uwaga na ustne uzasadnienia wyroku
W praktyce rozróżnienie pomiędzy uzasadnieniem postanowienia lub wyroku, a zwięzłymi motywami rozstrzygnięcia staje się doniosłe, gdy sąd decyduje się na wygłoszenie ustnego uzasadnienia wyroku. Sąd, zgodnie z art. 3311 KPC może bowiem wygłosić ustne uzasadnienie wyroku bezpośrednio po jego ogłoszeniu. W takim wypadku przebieg posiedzenia powinien być utrwalony za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk. Natomiast co do zasady, gdy sąd nie decyduje się na wygłoszenie ustnego uzasadnienia, po odczytaniu sentencji wyroku podaje zasadnicze motywy swojego rozstrzygnięcia. Jeżeli strona nie była obecna na ogłoszeniu wyroku, a protokół nie określa jednoznacznie, czy sąd wygłosił uzasadnienie czy zasadnicze motywy swojego rozstrzygnięcia, strona może sfomułować nieprawidłowy wniosek co do uzasadnienia. W przypadku ustnego uzasadnienia strona nie wnosi bowiem o sporządzenie i doręczenie pisemnego uzasadnienia wyroku, a o sporządzenie transkrypcji wygłoszonego uzasadnienia i doręczenie jej transkrypcji. Nieprawidłowy wniosek będzie podlegał oddaleniu (tak też: Postanowienie Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z 25 kwietnia 2015 r. sygn. II Ca 606/14) natomiast zanim strona otrzyma informację o swoim błędzie (zazwyczaj z treści postanowienia o oddalaniu wniosku) najprawdopodobniej upłynie jej termin na złożenie prawidłowego wniosku.
Autorem artykułu jest Adwokat Aleksandra Bobińska.
