Procedura doręczenia pierwszych pism procesowych uregulowana została przez ustawodawcę w art. 131-147 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.) (dalej jako: „KPC”).
Zgodnie z art. 131 § 1 KPC sąd dokonuje doręczeń przez operatora pocztowego, osoby zatrudnionej w sądzie lub sądową służbę doręczeniową.
Kwestię trybu i sposobu doręczania pism sądowych w postępowaniu cywilnym reguluje rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 6 maja 2020 r. w sprawie szczegółowego trybu i sposobu doręczania pism sądowych w postępowaniu cywilnym (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 19).
W praktyce największe problemy związane z doręczeniami pojawiają się w sytuacji, gdy pozwany nie odbiera pierwszego pisma procesowego.
Ustawą z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1469 z późn. zm.) usunięto dotychczas obowiązującą fikcję doręczeń wprowadzając w jej miejsce doręczenie komornicze, o którym mowa w art. 1391 KPC.
Regulacja ta, choć z założenia słuszna, w praktyce umożliwiła pozwanym w zasadzie bezkarne przedłużanie postępowania o czas dokonania doręczenia przez komornika, a w niektórych sytuacjach uniemożliwiła w ogóle prowadzenie postępowania.
Ustawodawca chcąc m.in. ukrócić tę praktykę ustawą z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 614) po raz kolejny znowelizował przepisy KPC dotyczące doręczeń.
Obowiązujące od dnia 1 lipca 2023 r. znowelizowane przepisy wprowadziły możliwość odstąpienia przez sąd od konieczności stosowania doręczenia komorniczego, jak również – w pewnych przypadkach – rygor przyjęcia doręczenia z mocą wsteczną, z upływem terminu na odbiór drugi raz awizowanej przesyłki, nawet pomimo następczego skutecznego doręczenia pisma przez komornika.
Ponadto w postępowaniu nieprocesowym wprowadzono zasadę stosowania doręczenia komorniczego względem uczestnika tylko wtedy, gdy przewodniczący uzna to za konieczne.
Zaznaczyć przy tym należy, że doręczenia komornicze nie znajdują zastosowania do wszystkich podmiotów, albowiem ustawodawca przewidział odrębne rozwiązania w zależności od tego, czy pozwany jest osobą fizyczną, przedsiębiorcą wpisanym do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (dalej jako: „CEIDG”) czy podmiotem podlegającym wpisowi do rejestru sądowego (dalej jako: „KRS”).
1.Przedsiębiorca wpisany do KRS
W odniesieniu do podmiotu wpisanego do KRS zasady doręczeń po ostatniej nowelizacji KPC nie uległy zmianie. W razie nieodebrania pisma ze względu na nieujawnienie zmiany adresu, pismo pozostawia się w aktach ze skutkiem doręczenia, chyba że nowy adres jest znany sądowi (art. 139 § 3 KPC).
W konsekwencji, jeśli sąd zna nowy adres pozwanego, to pod ten nowy adres pismo powinno zostać doręczone.
2. Osoby reprezentujące podmiot wpisany do KRS, Likwidatorzy, Prokurenci, Członkowie organów lub osoby uprawnione do powołania Zarządu
Zasada podobna jak w przypadku podmiotu wpisanego do KRS. W razie bezskuteczności doręczenia ze względu na niezgłoszenie oświadczenia o zmianie adresu do doręczeń, pismo pozostawia się w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia, chyba że inny adres do doręczeń lub miejsce zamieszkania są sądowi znane.
Dlatego tak istotnym jest, aby w przypadku zmiany adresu siedziby podmiotu wpisanego do KRS albo zmiany adresu do doręczeń: osób reprezentujących podmiot wpisany do KRS, likwidatorów, prokurentów, członków organów lub osób uprawnionych do powołania zarządu, dokonać niezwłocznego zgłoszenia oświadczenia o zmianie adresu.
3. Przedsiębiorca wpisany do CEIDG
W przypadku strony będącej przedsiębiorcą wpisanym do CEIDG, w sytuacji gdy nie można doręczyć mu pierwszego pisma w sprawie ze względu na nieujawnienie w ewidencji zmiany adresu do doręczeń, to zgodnie z art. 139 § 21 KPC pismo doręcza się na adres, pod którym strona mieszka.
Zatem wobec przedsiębiorcy wpisanego do CEIDG pismo doręcza się na adres do doręczeń, a jeśli okaże się ono bezskuteczne, to pismo należy doręczyć pod adres zamieszkania.
Jeśli adres zamieszkania nie jest znany powodowi albo doręczenie pod adres zamieszkania okazało się nieskuteczne, należy zastosować doręczenie komornicze, o którym mowa poniżej.
Koszty doręczenia komorniczego w tym przypadku obciążają pozwanego, niezależnie od wyniku sprawy, o czym warto pamiętać formułując w takiej sytuacji stosowny wniosek o zwrot kosztów postępowania.
4. Doręczenie komornicze – osoby fizyczne.
W praktyce doręczenie komornicze, zgodnie z art. 1391 § 1 KPC, polega na tym, że przewodniczący zawiadamia powoda o nieodebraniu pisma przez pozwanego, zobowiązując do doręczenia odpisu pisma przez powoda.
Następnie powód w terminie dwóch miesięcy od zawiadomienia powinien złożyć do akt sprawy potwierdzenie doręczenia przez komornika korespondencji albo zwrócić korespondencję wraz z dowodem na piśmie, że pozwany zamieszkuje pod adresem wskazanym w pozwie (art. 1391 § 2 KPC).
Sankcją za brak złożenia do akt sprawy potwierdzenia doręczenia przez komornika korespondencji albo brak dowodu na piśmie, że pozwany zamieszkuje pod adresem wskazanym w pozwie jest zawieszenie postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 6 KPC.
W przypadku niezłożenia wniosku o podjęcie postępowania w terminie trzech miesięcy od daty postanowienia o zawieszeniu, sąd umorzy postępowanie (art. 182 § 1 pkt 1 KPC).
W praktyce powód ma zatem pięć miesięcy na doręczenie pisma pozwanemu albo na przedstawienie dowodu na piśmie, że pozwany zamieszkuje pod adresem wskazanym w pozwie.
Opłata za doręczenie komornicze jest stała i wynosi 60 zł, zaś opłata od wniosku o podjęcie czynności zmierzających do ustalenia aktualnego adresu zamieszkania pozwanego wynosi 40 zł (art. 41 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1357 z późn. zm.).
Zgodnie uchwałą SN z 20.10.2022 r., III CZP 96/22, OSNC 2023, nr 5, poz. 46. koszty doręczenia komorniczego stanowią koszty sądowe w myśl art. 1081 KPC i jako takie, w razie uwzględnienia powództwa, uzasadniają ich zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda.
5. Szczegółowe zmiany wprowadzone nowelizacją KPC w marcu 2023 r. w doręczeniach komorniczych
Na mocy znowelizowanego art. 1391 KPC potwierdzono, iż doręczenie komornicze ma zastosowanie tylko do osób fizycznych, co zresztą wynikało pośrednio z wcześniej przytoczonych przepisów.
Ponadto zgodnie z art. 1391 § 11 KPC doręczenia komorniczego nie stosuje się, jeżeli aktualność wskazanego w pozwie adresu pozwanego nie budzi wątpliwości.
| art. 1391 § 11 KPC Przepisu § 1 nie stosuje się, jeżeli pomimo nieodebrania przez adresata korespondencji aktualność wskazanego w pozwie adresu pozwanego nie budzi wątpliwości. |
Zgodnie z założeniami ustawodawcy powyższy przepis ma zastosowanie w dwóch przypadkach:
- po pierwsze, w sytuacji gdy sąd z innych postępowań wie, że podany w pozwie adres pozwanego jest aktualny;
- po drugie, w sytuacji, jeżeli powód do pozwu dołączy dowód na piśmie na to, żepozwany mieszka pod podanym adresem.
Wydaje się, że takim dowodem może być potwierdzenie odebrania przez pozwanego przedsądowego wezwania do zapłaty czy odebranie przekazu pocztowego na drobną kwotę, oczywiście jeśli dokumenty te będą opatrzone potwierdzeniem odbioru przez pozwanego.
Dlatego, w razie istnienia uzasadnionych obaw co do celowego nieodbierania korespondencji sądowej przez pozwanego, warto zadbać o dowód na piśmie, że pozwany pod danym adresem mieszka.
Skutkiem przedłożenia takiego dowodu może być wyłączenie zastosowania art. 1391 § 1 KPC, a tym samym przyjęcie fikcji doręczenia.
Zmianę tę należy ocenić pozytywnie, gdyż jest swoistym wytrychem od konieczności stosowania doręczenia komorniczego w sytuacji ewidentnego uchylania się przez pozwanego od odbioru korespondencji sądowej.
Ustawodawca nowelizacją z marca 2023 r. zmodyfikował także art. 1391 § 2 KPC.
| art. 1391 § 2 KPC Powód w terminie dwóch miesięcy od dnia doręczenia mu zobowiązania, o którym mowa w § 1, składa do akt potwierdzenie doręczenia korespondencji pozwanemu za pośrednictwem komornika albo zwraca korespondencję wraz z dowodem na piśmie, że pozwany zamieszkuje pod adresem wskazanym w pozwie. Po bezskutecznym upływie terminu stosuje się przepis art. 177 § 1 pkt 6. |
W stanie prawnym obowiązującym przed dniem 1 lipca 2023 r. powód w terminie dwóch miesięcy od dnia doręczenia mu zobowiązania w tym przedmiocie miał trzy możliwości:
- złożyć do akt potwierdzenie doręczenia pisma pozwanemu za pośrednictwem komornika;
- zwrócić pismo i wskazać aktualny adres pozwanego;
- przedłożyć dowód, że pozwany przebywa pod adresem wskazanym w pozwie.
W stanie prawnym obowiązującym od dnia 1 lipca 2023 r. powód ma dwie możliwości:
- złożyć do akt potwierdzenie doręczenia korespondencji pozwanemu za pośrednictwem komornika;
- zwrócić korespondencję wraz z dowodem na piśmie, że pozwany zamieszkuje pod adresem wskazanym w pozwie.
Zatem aktualne brzmienie art. 1391 § 2 KPC nie przewiduje możliwości zwrócenia pisma do sądu ze wskazaniem aktualnego adresu. Oznacza to, że w razie ustalenia przez komornika innego adresu zamieszkania niż ten wskazany w pozwie, powód powinien zlecić doręczenie odpisu pisma na ustalony adres – temu samemu albo innemu komornikowi, jeżeli pozwany zamieszkuje w rewirze innego komornika (por. M. Dziurda [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Praktyczny komentarz do nowelizacji z 2023 roku, Warszawa 2023, art. 139(1).
Fundamentalną zmianą wydaje się być art. 1391 § 3 KPC.
| art. 1391 § 3 KPC W przypadku wykazania przez powoda dowodem na piśmie, że pozwany zamieszkuje pod adresem wskazanym w pozwie, korespondencję przesłaną w sposób przewidziany w art. 139 § 1 uważa się za doręczoną. Późniejsze doręczenie tej korespondencji przez komornika na ten sam adres nie powoduje ponownego rozpoczęcia biegu terminów, które ustawa wiąże z doręczeniem, o czym należy pouczyć pozwanego przy tej czynności. |
Zgodnie z rozwiązaniem przyjętym w art. 1391 § 3 KPC wykazanie przez powoda dowodem na piśmie, że pozwany zamieszkuje pod adresem wskazanym w pozwie spowoduje uznanie przez sąd, że doręczenie było skuteczne z datą ustaloną zgodnie z art. 139 § 1 KPC, czyli co do zasady w ostatnim dniu terminu przeznaczonego do odbioru (por. Uchwała SN (7z) z 10.05.1971 r., III CZP 10/71, OSNC 1971, nr 11, poz. 187.).
W praktyce przepis ten powinien znaleźć zastosowanie do sytuacji, gdy korespondencja nie została odebrana przez pozwanego oraz:
- powód wykazał dowodem na piśmie, że pozwany zamieszkuje pod adresem podanym w pozwie;
- komornik doręczył pozwanemu pismo sądowe lub ustalił, że pozwany zamieszkuje pod wskazanym adresem.
Konsekwencje dla pozwanego są dotkliwe, gdyż pismo sądowe uważa się za doręczone z mocą wsteczną, z upływem terminu na odbiór drugi raz awizowanej przesyłki, nawet jeśli następczo komornik doręczył pozwanemu korespondencję.
Biorąc pod uwagę czas od momentu awizowania przesyłki do podjęcia próby doręczenia przez komornika, najpewniej pozwanemu upłynęły już terminy sądowe na złożenie odpowiedzi na pozew, sprzeciwu od nakazu zapłaty czy zarzutów od nakazu zapłaty.
Upływ tych terminów spowodować może wydanie wyroku zaocznego przez sąd, a w przypadku nakazów zapłaty – ich uprawomocnienie.
Zatem w obecnym stanie prawnym pozwany ryzykuje przegraniem procesu, jeśli celowo uchyla się od odbioru pierwszego pisma sądowego.
6. Postępowanie nieprocesowe
Na mocy art. 13 § 2 KPC doręczenie komornicze ma zastosowanie w postępowaniu nieprocesowym, z wyjątkiem wprowadzonym nowelizacją KPC z marca 2023 r., określonym w art. 5111a KPC.
| art. 5111a KPC Przepis art. 1391 stosuje się, jeżeli w razie nieodebrania przesyłki przez uczestnika postępowania przewodniczący uzna doręczenie pisma za pośrednictwem komornika za konieczne. |
W konsekwencji doręczenie komornicze w postępowaniu nieprocesowym ma zastosowanie, gdy:
- uczestnik postępowania nie odebrał przesyłki;
- przewodniczący uznał doręczenie pisma za pośrednictwem komornika za konieczne.
Słusznie ustawodawca dostrzegł, że stosowanie doręczenia komorniczego we wszystkich sprawach nieprocesowych może znacząco wydłużyć postępowania, zwłaszcza w sytuacji gdy jest wielu uczestników postępowania. Przy czym sąd powinien dokonać ostrożnej oceny, czy rzeczywiście można uznać, że doręczenie pisma za pośrednictwem komornika nie jest konieczne.
7. Podsumowanie
Obowiązujące od dnia 1 lipca 2023 r. zmiany w doręczeniach komorniczych uznać należy za zasadne. Właściwie stosowane przez sądy mogą przyczynić się do sprawniejszego rozpoznawania spraw w kluczowej początkowej fazie.
Co więcej mogą też wpłynąć na pozwanych celowo nieodbierających korespondencji sądowej, gdyż przyjęty rygor skuteczności doręczenia z mocą wsteczną będzie w większości przypadków powodował upływ terminu na złożenie odpowiedzi na pozew, sprzeciwu czy zarzutów, co w konsekwencji powinno prowadzić do wydania wyroku zaocznego, a w przypadku nakazów zapłaty – ich uprawomocnienia.
Jednakże zmiany mogą okazać się niewystarczające, albowiem problem doręczeń komorniczych dotyczy także osób fizycznych, które nie zaktualizowały adresu zamieszkania. W takim przypadku żadne z wprowadzonych rozwiązań, z wyjątkiem postępowania nieprocesowego, co do zasady się nie sprawdzi.
Na marginesie – problem bezskutecznych doręczeń jest częściowo rozwiązany w elektronicznym postępowaniu upominawczym, w którym dalej obowiązuje w ograniczonym zakresie fikcja doręczeń. Zgodnie bowiem z art. 50534 KPC nakaz zapłaty wydany w elektronicznym postępowaniu upominawczym uznaje się za doręczony, o ile adres pod którym pozostawiono awizo, jest zgodny z adresem ujawnionym w rejestrze PESEL.
Warto zastanowić się nad tym, czy podobnego rozwiązania nie implementować do zwykłego postępowania rozpoznawczego. Wymagałoby to zmiany przepisów, w tym obowiązków sądu wynikających z konieczności każdorazowego badania rejestru PESEL w tym zakresie oraz szerszej kampanii społecznej na temat obowiązku aktualizowania adresów ujawnionych w rejestrze PESEL, ale rozwiązałoby problem bezskutecznych doręczeń wynikających ze zmiany adresu zamieszkania.
Autorem artykułu jest Aplikant radcowski Dariusz Sot.
