W niniejszym artykule omówione zostaną warunki wymagalności roszczenia wierzyciela spółki z o.o. wobec członka zarządu tej spółki w przypadku bezskuteczności egzekucji przeciwko spółce (art. 299 ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (tj. Dz. U. z 2024 r. poz. 18 z późn. zm.,– „KSH”). Analizie poddano w szczególności wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2023 r., wydany w sprawie o sygn. II CSKP 1000/22, w którym Sąd Najwyższy poruszył kwestie wezwania do zapłaty członka zarządu oraz uprawnień kuratora procesowego członka zarządu.
Na czym polega odpowiedzialność członka zarządu za długi spółki z o.o. na podstawie art. 299 KSH?
W sytuacji, gdy spółka z o.o. zaciągnie zobowiązania, których nie spłaci w terminie, jej wierzyciele mogą wystąpić do sądu z wnioskiem o orzeczenie wobec spółki obowiązku zapłaty (w przypadku, gdy wierzycielem jest organ administracji publicznej, np. Urząd Skarbowy, to organ ten może wystawić administracyjny tytuł wykonawczy, bez konieczności uzyskania wyroku sądu powszechnego). Po uprawomocnieniu takiego orzeczenia i uzyskaniu klauzuli wykonalności/wzmianki o wykonalności, wierzyciele mogą doprowadzić do przeprowadzenia egzekucji komorniczej z majątku spółki.
Jeśli egzekucja z majątku spółki z o.o. okaże się bezskuteczna (tzn. gdy pomimo przeprowadzenia egzekucji wierzytelność nie została w pełni zaspokojona), wówczas wierzyciel może wystąpić do członka zarządu tej spółki z żądaniem uregulowania przez niego długu spółki, który odpowiada za nie solidarnie ze spółką. Podstawą prawną żądań wierzycieli jest właśnie art. 299 KSH.
Jakie są warunki pociągnięcia członka zarządu spółki z o.o. do odpowiedzialności na podstawie art. 299 KSH?
Członek zarządu spółki z o.o. podlega odpowiedzialności za zobowiązania spółki z art. 299 KSH po spełnieniu kilku warunków łącznie (brak spełnienia któregokolwiek z nich wyłącza odpowiedzialność członka zarządu za niespłacone długi spółki):
- egzekucja z majątku spółki została przeprowadzona w sposób pełny i rzetelny,
- po przeprowadzeniu egzekucji z majątku spółki wciąż istnieje niezaspokojone roszczenie wierzyciela spółki (może to być zarówno roszczenie główne, jak również mogą „zostać” same niezapłacone odsetki),
- wierzytelność stała się wymagalna w czasie, gdy członek zarządu nie zgłosił we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki lub w czasie właściwym dla złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu,
- brak zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki we właściwym czasie nastąpił z winy członka zarządu,
- wierzyciel spółki poniósł szkodę w wyniku tego, że członek zarządu nie zgłosił w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości i w czasie właściwym dla złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.
Podkreślenia wymaga, że w postępowaniu sądowym w sprawie odpowiedzialności na podstawie art. 299 KSH obowiązuje domniemanie winy członka zarządu wobec części przesłanek odpowiedzialności członka zarządu, tj. wobec pozwanego członka zarządu „automatycznie” przyjmuje się, że ponosi on winę za brak zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz przyjmuje się, że wierzyciel spółki poniósł szkodę w wyniku braku zgłoszenia tego wniosku. Pozwany członek zarządu musi sam wykazać (podjąć aktywną obronę), że jest inaczej, czyli że nie ponosi on winy za brak zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie lub że wierzyciel nie poniósł szkody w wyniku niezgłoszenia tego wniosku.
Konieczność wezwania przez wierzyciela członka zarządu do zapłaty za dług spółki – wyrok Sądu Najwyższego, II CSKP 1000/22
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 kwietnia 2023 r., w sprawie o sygn. II CSKP 1000/22, orzekł że warunkiem orzeczenia przez sąd powszechny obowiązku spłaty przez członka zarządu długów spółki z o.o. (poza spełnieniem warunków, o których mowa powyżej) jest uprzednie wezwanie członka zarządu spółki do zapłaty wraz wyznaczeniem mu termin na zapłatę oraz brak spłaty długu przez członka zarządu w terminie wyznaczonym przez wierzyciela.
Mając na uwadze powyższe powództwo na podstawie art. 299 KSH będzie podlegać oddaleniu jako przedwczesne, jeśli wierzyciel przed złożeniem pozwu nie wezwie członka zarządu spółki do zapłaty lub jeśli złoży pozew przed upływem wyznaczonego terminu na zapłatę. Wynika to z tego, że termin spełnienia świadczenia przez członków zarządu na podstawie art. 299 KSH nie jest oznaczony. Do wymagalności zobowiązań bez jasno określonego terminu ich spełnienia, stosuje się przepis art. 455 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym „Jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.”
Stosowanie przepisu art. 455 KC do odpowiedzialności z art. 299 KSH nie jest wprost określone w przepisach KSH, dlatego przed wydaniem wyroku Sądu Najwyższego w sprawie II CSKP 1000/22 niektórzy przedstawiciele nauki oraz praktyki prawa przyjmowali, że dla orzeczenia wobec członka zarządu obowiązku zapłaty na podstawie art. 299 KSH nie jest wymagane wcześniejsze wezwanie go do zapłaty.
Sąd Najwyższy rozwiał jednak wątpliwości w tym zakresie, co niewątpliwie pozytywnie wpłynie i ugruntuje praktykę stosowania przepisów art. 299 KSH.
Konieczność skutecznego wezwania członka zarządu do zapłaty długu spółki
Sąd Najwyższy na gruncie sprawy II CSKP 1000/22 pośrednio rozważał również kwestię skuteczności doręczenia członkowi zarządu wezwania do zapłaty. W stanie faktycznym sprawy wezwanie do zapłaty zostało doręczone do kuratora procesowego członka zarządu.
Sąd Najwyższy orzekł jednak, że doręczenie wezwania do zapłaty kuratorowi procesowemu nie wywołuje skutków materialnoprawnych, tzn. że nie można przyjąć, że wezwanie zostało doręczone ze skutkiem takim, jakby było doręczone do samego członka zarządu. Tym samym doręczenie wezwania do zapłaty kuratorowi procesowemu nie powoduje rozpoczęcia biegu terminu do zapłaty. Brak rozpoczęcia biegu terminu do zapłaty powoduje, że termin ten nie upływa. Brak upływu terminu do zapłaty powoduje, że nie staje się wymagalne roszczenie wierzyciela spółki z o.o. przeciwko członkowi jej zarządu na podstawie art. 299 KSH.
Wynika to z tego, że kurator procesowy nie jest uprawniony do podejmowania działań czy przyjmowania oświadczeń materialnoprawnych – może on podejmować działania wyłącznie dotyczące procesu sądowego i tylko w zakresie niezbędnym do ochrony interesów osoby, dla której ustanowiono tego kuratora.
Wyrok Sądu Najwyższego w sprawie II CSKP 1000/22 w tym zakresie rozstrzyga więc dwie kwestia prawne:
- wezwanie do zapłaty członka zarządu spółki na podstawie art. 299 KSH musi być skuteczne (tzn. jego treść musi dotrzeć do adresata, musi on mieć możliwość zapoznać się z tym wezwaniem, ewentualnie musi wystąpić fikcja doręczenia)
- kurator procesowy nie jest uprawniony do odbierania wezwań do zapłaty, a doręczenie wezwania do kuratora procesowego nie powoduje rozpoczęcia biegu terminu do zapłaty i nie powoduje wymagalności danego roszczenia.
Autorem artykułu jest Młodszy prawnik Mateusz Sierzan.